TİPOGRAFİ GİBİ AMA LİPOGRAFİ

    Saygılar harika okurlar. Bu hafta farklı bir yazı yazdım. Basılı yazı anlamındaki tipografi olmayacak anlatmaya çalışacaklarım. Lipografik bir yazıyla sınayacağım birinci olarak özümü, sonra da tamamımızı. Umarım yapmaya çalıştığımı tarafınıza aktarabilirim.

    Lipogram, dilimizin yalnızca bir harfini kasıtlı olarak kullanmamaya dayalı bir yazım stili, bir sözcük oyunu aslında. Varlığı Antik Yunan'da Anadolu ozanlarına kadar uzanıyor. M.Ö. şair Lasus'un, adında 2 “S” olsa da  "S" harfini hiç kullanmadan yazdığı yapıtlarıyla tanışıyor yazın kültürü bu lipogramla ilk olarak. Hiç kolay olmaması lazım, çünkü konuştuğu dilin ustası olmalı insan, bir harfi kasıtlı olarak kullanmadan yapıtlar ortaya koyması için.

    Dilin sınırlarını zorlama arzusuna sahip amatör yazarınız Tansel Karakaya olarak bu stili kullanmaya çalışıp anlatımını farklılaştırmak, dilin var olan kurallarını azıcık kıpırdatmak istiyorum. Çünkü bu stili kullanmaya çalışmak, günlük yaşamda sık kullanılan bir sözcük dışında, bahis konusu sözcüğün muadilini bulmaya itiyor yazarı. Bu da anlatımını farklılaştırıyor, zorluyor kişiyi.

    Dilbilgisi açısından manalı bir lipogram yazısı ortaya koymak , hatta yazının lipogram kullanarak yazılıp yazılmadığını anlamak çok çok zordur. Çünkü bazı yazılarda kasıt olmaksızın da bir harfin hiç kullanılmamış olma olasılığı vardır. 1845 yılında ilk olarak yayımlanmış Edgar Allan Poe şiiri Kuzgun'un hiçbir mısrasında "Z" harfi, yazarın da bunu kasıtlı yaptığına dair bir kanıt yoktur. Konuşmayla yazında çok sık kullanılmayan birkaç harfi çıkararak yazmaya çalışmak basit gibi algılanabilir olsa da asıl ustalık  yaygın kullanılan bir harfi çıkararak yazmaya çalışmaktır.

    Anadolu'da bunun yansımasını , lipograma çok yakın bir tür olan âşık atışmasında görüyoruz. Hatta âşık atışmasının alt ulamı olan LEBDEĞMEZ, harika bir misal. Bu söz sanatında âşıklar, B, F, V, M, P kullanmadan bir yandan bağlama çalar, bir yandan doğaçlama olarak sırayla atışırlar. Ayrıca âşıkların bunu dudaklarının arasına dik bir kürdan koyarak yaptığına şahit oluruz.

    Yazar George Perec, Fransızca'da çok sık kullanılan "E" harfini hiç kullanmadan Kayboluş adlı bir roman yazmış 1969'da. Cemal Yardımcı da aynı harfi kullanmadan bu yapıtı lisanımıza ustalıkla kazandırmıştır. Hatta bu yapıt dünyada farklı noktalarda, ilgili dilin sık kullanılan harfi çıkarılarak o lisanlara kazandırılmıştır. Misal, bu roman İspanyolca'da "A", Rusça'da da "O" olmaksızın yayımlanmıştır.

    Yazarınız olarak bu ilginç söz sanatını "E" harfi kullanmadan  sizin nazarlarınıza sunmaya çalıştım. Tabii ki uygulamada yazar, yapıt adları vb. durumları ayrı tutarak akıcı, anlaşılır olmaya çabaladım. Bunu uygulamaya çalışmanın zorluğu, bu sanatla yapıtlar oluşturmuş yazarlara, ozanlara sonsuz saygı duymamı da ayrıca sağladı. Sürç-ü lisan olduysa affola.

    Bu haftalık da bu kadar. Mutlu, sağlıklı bir hafta diliyorum tüm okurlarımıza.